Gelenek Sayı 23

Elinizdeki kitabımız Marksizmde Yöntem Sorunu ve Günümüz adını taşıyor. Bilimsel Sosyalizmin klasikleşmiş siyasal teori yapıtlarını ele aldığımız 21. kitaptan sonra, bu kez Marksizme teorik yöntemi bağlamında yaklaşmayı deniyoruz.Bu kitabı hazırlarken, başlığından da anlaşılacağı gibi yöntem sorununu akademik teori alanına hapsetmek bir yana, Marksist yöntemin özel olarak günümüzün kimi tartışmalarına uygulanmasını örneklemeyi tercih ettik. Çalışmaların kimileri ise yöntemi bir felsefi soyutlama olarak ve örneklemelerini yine Marksizmin teorik kavram ve kategorilerinden seçerek ele alıyorlar.Birinci yazı sözü edilen türlerin ilkine giriyor. "Sovyetler Birliği'nde Yeni Yönelimler üzerine Eleştirel Notlar" uluslararası sosyalist hareketin şu an en güncel tartışma maddesi olması gerektiğine inandığımız SBKP'nin yeni tezlerini...

I.GirişÜç yıl aşkın bir süredir en eski sosyalist ülkede, önemsenmesi gereken bir süreç yaşanıyor. Glasnost ve perestroyka'yı tüm dünya dillerinin kelime hazinesine hediye eden gelişmelerin temellerinde gerçek sorunlar vardır. Sovyetler Birliği Komünist Partisi, ülkenin ve partinin, iktisattan örgütlenmeye kadar akla gelebilecek her alanda yüz yüze geldiği sorunların çözümü doğrultusunda son derece enerjik bir atılım içine girdi. “Gorbaçov reformları''nın, olağan sorun çözme yöntemlerinden ayırdedici yönü bütünselliğinde, yani değişik alanlardaki sorunların üzerine birlikte gitmesindedir. Zamanlama farklılıkları olsa da, bugün SBKP için, ülkede örneğin emek verimliliği ile Sovyet örgütlerinin demokratik işleyişi tek bir total sorunun değişik veçheleri durumundadır.Çok çeşitli dolayımlar, bu veçheler arasına...

Marx’ın yöntemine en genel anlamda ad bulmak sorun olmamıştır. “Diyalektik yöntem” denilir, doğrudur da. Oysa bu yöntemin Marx tarafından kullanılışındaki ayrıntıları, incelikleri ve özellikleri kavrayabilmek o denli kolay değildir. Marx, yönteminin özelliklerine ilişkin önemli ipuçları bırakmıştır geride. Bunlardan kalkarak ve Kapital, Grundrisse gibi çalışmalarda rastlanan destekleyici örneklerle, yöntem sorununa genel bir yaklaşım denemesinde bulunulabilir.Marx, diyalektik yönteminin özelliklerini başlı başına bağımsız bir çalışmanın konusu yapmadı. Kimi kaynaklara göre Marx böyle bir çalışmaya girişmek istemiş, ancak özellikle ekonomik politik alanındaki araştırmalarının yoğunluğu nedeniyle zaman bulamamıştır. Gerçek nedeni tam olarak bilemeyiz. Ancak, aynı konuda Isaac Deutcher’in yaklaşımı yerindedir. Deutcher’e göre diyalektik, Marksist düşüncenin...

İnsanlar tarih içinde bu adı vermemiş olsalar da doğayı, toplumu denetlemek ve değiştirmek için anlamaya yönelik çabalarını, “gelişme yasalarını bulma çabası” olarak görmek doğru olur.Yasa denince akla düzen, uyum geliyor. Bu çok eskiden beri böyle.Pisagor’un öğretisi matematikten kalkarak “bulduğu” uyuma dayanıyordu. O dönem bu düşünce o kadar inandırıcı gelmişti ki, simyagerler elementlerin düzgün çokgenlerden oluştuğunu düşünmüşlerdi.Bilinen gezegen ve renk sayısının aynı -7- olması gene bir uyumu anlatıyordu; uyum peşinde koşan insanoğlu tanrıların ve haftanın günlerinin sayısını yedi olacak şekilde ayarladı.Simyada “gelişme”lerin yönlendirilmesi düşüncesi başka gelişmelerin gözlemlenmesinden kalkılarak belirlenmişti. Meyvaların olgunlaşması, ekmeğin pişmesi nasıl renklerle gözlenebiliyorsa metalleri dönüştürmek için de benzer...

Uzunca bir süredir Türkiye sol yazında, Marksist teorinin kendi bütünselliği içinde tartışıldığı görülmüyor; görünen, teorinin farklı departmanlarının kendi teorik, pratik sınırları içinde ele alınıp tartışıldığıdır. Tek ülkede sosyalizm, sosyalist demokrasi tartışmaları ilk akla gelenler. Bu tartışmalarda teorik perspektif içerilmiş fakat, ayrıca ortaya konmamıştır. Marksist teori, kendi içinde, inceleme nesneleri farklı soyutlama düzeylerine sahiptir. Bu anlamda bu düzeylerin her biri ayrı tartışma konusu olabilir, ancak bütünselliğinden koparılamaz. Bu çalışmanın amacı, teoriyi kendi bütünselliği içerisinde ele almak ve bu yöndeki tartışmalara kapı aralamaktır.Marksizm tarihte ilk kez, teori ile pratiğin tutarlı birliğini sağlamasıyla diğer dünya görüşlerinden ayrılır. Tutarlılığın bizce iki nedeni mevcuttur: Marx’ın...

Teorik kavramlar, soyut genel düşüncelerdir. Düşüncenin kavramlaşması, somutun zenginliğinde değişen içinde değişmeyenin, formda özün açığa çıkmasını sağlarken; bu sürecin kendisi kullanılacak yöntemin kendisi olur. Sonraki aşamalarda kullanılacak bu kavram-lar uygulanacak yöntemin bir argümanı olacaktır. Dolayısıyla yöntem, kavramlaştırmada kendisini gösterirken, varolan kavramların kullanımında da kendisini gösterir.Kavram yönlendirilmiş düşüncedir. Bu haliyle hem gerçekliğin bir öğesi hem de onun dönüştürenidir. Böylesi bir formülasyon a priori bir ''amaç'' varsayar. Bu amaç nesnel gerçeğin eleştirisidir. Eleştiri öznel olanın nesnel olana müdahalesidir.Marksist teori, maddeci eleştiri formunda yönlendirilmiş düşünceyle (kavramlarla) nesnel (özneli de içeren) olanı anlama çabasından değiştirme çabasına geçişin yöntemini sunar. Marksizm, bu anlamda bir eylem...

Bu çalışmanın amacı Marx, Engels ve Lenin’in felsefe üzerine yazdıklarına kısa bir bakış.Böyle bir yazı değişik şekillerde yazılabilir. Akademik yönün ağır bastığı ama buna karşın, akademik titizlik nedeniyle, siyasal yönünü törpülenmesiyle ya da siyasal uzantıları vurgulamak adına “alt yapı üst yapıyı belirler” sınırlarını aşamayan ve vulgarizasyonlardan korunmadan... Bunların dışında bir yol daha var: Akademik titizlikten çok uzak düşmeden ama bütünselliği sergileme adına da siyasal özü küllendirmeden somut siyasal pratiğe bağları kurarak.Marx, Engels ve Lenin’in felsefe üzerine yazdıklarının salt düşünsel kaygılarla kağıda döküldüğünü düşünmek büyük bir safdillik olur. Felsefe üzerine yapılan çalışmaların, hiçbir zaman siyasal kaygılardan uzak yazılmadığını, tam tersine siyasal...

Kapitalist toplumdaki sınıfların, özellikle burjuvazinin siyasal olarak ifade edilişini resmetmek mümkün mü? Bunu yaparken materyalizmi kabalaştırmaktan kaçınılabilir mi?Her soyutlama bir sadeleştirmedir de. Bu nedenle her iki soruya kesin cevaplar vermek oldukça güç.Ama her soyutlama aynı zamanda zenginleştiricidir...Burjuvazinin siyasal ifadesini, burada ideoloji ve siyasal temsilcilerini durağan bir fotoğraf karesi üzerinde değil ama bir film şeridi içerisinde resmetmek gerçekten mümkün.Marksizmin en ayrıcalıklı kaynağını küçümsemek için ileri sürülen "kaba materyalizm" suçlamalarından pek korkmadan işe başlanabilir.Sınıf-temsilci ilişkisinin mantığını sergileyebilmek için önce "belirlenme" sorununda konaklamak gerekiyor. Daha önce Gelenek Kitap Dizisi'nde yayınlanan çalışmalarda, bu sıfata yüklenilen olumsuz anlam ne olursa olsun ve bu anlamdan bağımsız...

Sermayenin gerçek engeli Sermayenin kendisidir. Karl Marx Bu çalışmanın amacı, Türkiye kapitalizminin güncel bunalımı, dinamikleri ve burjuvazinin bu bağlamdaki ekonomik-politik manevra alanlarının belirlenmesi ile ilgili başka bir çalışmanın yaklaşım çerçevesini oluşturmak. Amaç bu olunca, bazı noktaları açıklığa kavuşturmak gerekiyor.Birincisi, marksist bunalım teorileri üzerine geniş bir inceleme yapmak, bu alanda hiç söylenmemiş yeni düşünceler üretmek iddiasında değilim. Aksine, tümüyle Marx'a ve Marx sonrası literatüre dayanarak kavramsal bir çerçeve oluşturmayı hedefliyorum. Ancak burada da, eldeki teorik mirasın tümünden değil, oluşturulmuş en uç formülasyonlardan hareket etmenin en uygun sonucu vereceğine inanıyorum.İkinci olarak, böyle bir çalışmanın sonuçlarının hiçbir biçimde "eksiksiz" olamayacağını belirtmek istiyorum. Başka...

Türkiye solu bir belirsizlik yaşıyor. Genel olarak bakıldığında sol hareketin, uzunca bir süredir sorunların farkında olmakla birlikte çözümleri kendisi bulup, yürüdüğü yolu kendisi belirlemek konusunda pek de iyi performans göstermediği söylenmelidir. Çözümlerin büyük ölçüde el yordamıyla bulunduğu görülüyor. Bu yazının merkezinde yer alan legal sol parti konusunun buna iyi bir örnek oluşturduğunu sanıyorum. TBKP, partileşmeye ilişkin bir perspektifi olmakla birlikte, adım atarken, nedense sonuçlarını kendisinin belirleyemeyeceği ve doğal olarak belirsizliği arttırıcı bir yolu tercih etti. TSİP, kendisi, aşağı yukarı adım atmaksızın küçük etki-tepkileri sınayarak yol arıyor. Hemen herkes kendine angajmanlardan sakınan bir "bekleme odası" politikası güdüyor.Bu arada elbette bazı şeyler...