Gelenek Sayı 29

Gelenek'in bu kitabı global ekonomik ve siyasi süreçler ve bu düzeydeki gelişmeler çerçevesinde Türkiye kapitalizminin dinamiklerini, muhtemel gelişmeleri konu alıyor. Seçtiğimiz ana konunun özellikle geçtiğimiz yıl sosyalist sistemde yaşanmaya başlayan çözülme bağlamında son derece güncellik kazandığını söyleyebiliriz.Aydın Giritli dünya kapitalizminin bunalımını geçmişi ve bugünüyle ele alarak konumuza uluslararası iktisadi bir çerçeve çizmeyi deniyor. Global-tarihsel çerçevenin tamamlanmasını hedefleyen ikinci çalışma Hikmet Seçkinoğlu'nun. Seçkinoğlu iki bölümden oluşturmayı tasarladığı yazısının bu ilk bölümünde 1917'den 1949'a kadar dünya siyasetinin evrelerini, temel niteliklerini tartışıyor. Gelecek kitabımızda yer vereceğimiz ikinci bölüm ile bu seferki ana konunun daha bütünlüklü bir nitelik kazanacağını sanıyoruz.Akın Dalman'ın yazısı tartışmamızın Türkiye...

Türkiye solunda ve aslında dünya solunun büyük bir bölümünde, kapitalizmin güncel dinamikleri ve muhtemel yönelişlerinden söz açıldığında tekrarlanıveren birkaç cümle var. "Bunalım derinleşiyor, çelişkiler had safhada, kapitalizm çöküyor..." İster 60'ların, ister 70'lerin, isterseniz bugünlerin siyasi yayınlarını açın, belli nicel farklılıklar dışında bu tür ifadelere rastlamak mümkün. Teori alanında ise bir, bu söylemin arka planını örme uğraşı; iki, aklıselim'e çağıran cılız bir diğer yaklaşım...Kapitalizmin marksist analizde sergilenen temel dinamiklerinin geçerli olduğunu düşünenler için bu üretim tarzının tarihsel olarak geçici niteliği, "kaderi" zaten açıktır. Marksistlerin bu bilgisi ise bir tarih bilincidir; ve bu tarih bilincinin yaşayan her ana sarih göstergelerle tekrar tekrar...

Diploması tarihi, askeri tarih ya da siyasi tarih... Bunlardan herhangi biri merkeze alınarak tarih yazılabilir. Ancak merkeze alınan hangisi olursa olsun, kimi dönüm noktaları ya da kilometre taşları ana iskeleti oluşturmak durumundadır.Bu çalışmada ne yukarıda anılan türden bir tarih yazımı ne de kendilerinden söz etmemenin olanaksız olduğu söylenen ana iskeletin tümünü ortaya dökmek deneniyor. Denenen doğu-batı ilişkileri olarak da adlandırılan, sosyalist ülkelerle kapitalist sistem arasındaki ilişkilere, kimi nedenselliklere bugünü anlama ve geleceğin ipuçlarını arama kaygısı ile eğilmek.İlk Kilometre Taşı: 19171917 diplomasi tarihinde bir dönüm noktasıdır. Ekim Devrimi’nden sonra savaşın kaderi değilse de seyri gerçekten önemli değişikliklere uğradı. İlk değişiklik İtilaf...

"Duvarların yıkıldığı günümüzde...""Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa'daki gelişmeleri büyük bir memnuniyet ve dikkatle izliyoruz. Ancak...""Doğu Blok'u ülkeleri ile ticaretimizin gelişmesi son derece sevindiricidir.""ABD ile ilişkilerimizi yeniden gözden geçirmemiz gerekebilir.""Doğu-Batı yumuşaması olumludur, ama bu durumdan Almanya'daki işçilerimizin olumsuz yönde etkilenmesine izin veremeyiz.""Türkiye'nin önemi azalmamış aksine artmıştır"Bu cümlelerin tümünü iktidar ya da muhalefet partisinden bir politikacının ağzından duymak mümkün. Liste daha da uzatılabilir. Ancak sonuç değişmiyor: Türkiye dünyadaki dönüşümlere hazırlıksız olduğu bir dönemde yakalanmıştır. Mevcut dengelerin bugüne kadar izlediği değişim süreci, Türkiye'nin uluslararası ekonomik ve siyasal alanda karşı karşıya bulunduğu belirsizliği giderek artırmaktadır. Bu belirsizlik içinde Türkiye, ufukta seçebildiği yeşil ve kırmızı...

Şöyle bir bakıldığında ilginç bulmamak mümkün değil: Bulgaristan, Yunanistan, Suriye, Irak, İran ile Sovyetler Birliği Türkiye'nin komşuları ve Türkiye'nin hepsiyle sorunu var. Kara parçaları dışında ülkeyi çevreleyen denizlere baktığımızda, kirlenen suları ve tükenen balık nesilleriyle bunların bile Türkiye'ye dost oldukları herhalde söylenemez.Türkiye'nin ezeli ve edebi düşmanlarla kuşatılmış bir ülke olduğu tezi egemen söylemde öteden beri kendine özgü bir yer tutar. Kurulu düzenin artık iyiden içselleşmiş savunma refleksleri arasındadır bu. Gerekçe de oldukça basit sayılır: Dünya kapitalizminin birinci pek olmasa bile ikinci mevkiinde yerimizi tam olarak alıncaya kadar, sermaye birikimi süreçlerini en elverişli koşullarda yürütmek. "Türk'ün Türk'ten başka dostu yok" yaklaşımı,...

Boris Yeltsin burjuva basınına bir süredir Mihail Gorbaçov'un ve Sovyet halkının başarısızlığa uğradığını anlatıyor, arka arkaya demeçler veriyor, röportajlar yapıyor. Burjuva basını ise Yeltsin'i, Gorbaçov'un en gürültücü ve açık sözlü eleştirmeni olarak tanımlıyor. Onlara göre Yeltsin büyük bir olgunlukla ve uysallıkla reformların gelişimini ve dolayısıyla Gorbaçov'u destekledi, ancak bir sonuç alınamadığını anladığı 1987 yılında ağzını açtı ve gözünü yumdu. Burjuva basını Boris Yeltsin'in perestroyka sürecine yönelik eleştirilerinin yüksek düzeyde eleştirel ve aynı zamanda da "içten" olduğu düşüncesinde. Bizi bu içten olup olmama konusu zerrece ilgilendirmiyor elbette. Bizim daha başka kriterlerimiz var. Burada bizim değerlendirme araçlarımızın ne olduğu konusuna hiç değinmeden...

Gelenek: Sohbetimize konunun kökeni itibariyle bize çok önemli gelen bir nokta ile, kadının ezilmişlik sürecinin başladığı momentin değerlendirilmesi ile başlamak istiyoruz. Bu konuda asıl antropologlar ve sosyologların çalışmaları ve teorileri var. Biz de daha çok bunlardan öğrendiklerimiz üzerine fikir beyan ediyoruz.S. Özbudun: İnsanlık tarihinin başlangıç noktası geçmişe doğru geriletilebilecek bir şey. İnsanlık şu tarihte başlamıştır diyemiyoruz. Fakat genel olarak jeologların ve prehistoryacıların tespitleri çakışmaktadır. Pleistosen denilen 4. jeolojik zamanda insan ortaya çıkıyor. İnsanı diğer canlı türlerinden ayırdedilebilen alet yapma yeteneği ve bu çağ -ki bunun prehistoryadaki tanımı paleolitik ya da taşdevri oluyor- alet, avandanlıklar yapma ile insan diğer canlı türlerinden...

1960'lardan başlayarak batı marksizminde ekonomizm üzerine geniş bir külliyat oluştu. Kimi lokal doğruların zaman zaman yakalandığını inkar etmek mümkün değil... Ancak bu yönelim, gerek bakışların ekonomizme çevrilmesine neden olan leitmotif gerekse eleştirilerin politik izdüşümleri gözönüne alındığında ne kendilerinin ne de "marksizmin" bunalımının aşılmasına hizmet etti.Hizmet ettiği şey, batıda 60'lardan itibaren bilinen rotasına oturmuş bulunan politik yaklaşımların gereksindiği teorik barutu sunmak oldu.Avrupa'da kitle ya da işçi hareketi açısından yüzyılın ilk çeyreğindeki konumundan oldukça farklı bir nesnellikle karşı karşıya olunduğunu herkes gözledi. Sosyalizme giden yolların çeşitliliği gibi tezler, zaman-mekan farklarının hesaba katılması anlamına gelemediği için bir canlanma da getirmedi. Marx'ın zaman zaman...

Devrimci teori üzerine düşünceler üretmeye başladığımızda önce devrimci teorinin geçmişine, Marx'a dönmek gerekiyor. Marx sadece "dahiyane" bir bilimsel yasanın bulucusu değildi. O, aynı zamanda bir devrimci ideologdu. Marx'ın ideolojik görüşleri bilimsel temelleri nedeniyle, ama bunun ötesinde devrimci duygusal atılımı, sanatsal yönüyle de işçi-emekçi kitlelerin sevgisini ve bağlılığını kazanmıştı. Marx bir ideolog olarak dogmatik-doktriner değildi. O, marksizmin de doktrineri olmadı. Gelişen nesnel gerçekliğe paralel olarak, eski düşünceleriyle çelişen, hatta zıtlaşan yeni düşünceler geliştirdi. İşte Genç Marx'la Olgun Marx arasındaki üslup farklılığı böylece ortaya çıktı. Ancak Marx'ın gelişimi doğrusal bir çizgi izledi. Çünkü, işçi-emekçi sınıfların menfaatlerini kollamaktan hiçbir zaman vazgeçmedi; Genç Marx'ı...

"Yeni sanat, ya yeni bir toplum düzeni içinde ya da kültürel değişime uğramış, ama başka bakımlardan dirençli ve dinçleşmiş bir eski düzen içinde kendi yerini bulabilirdi." diyor R. Williams.Williams, Raymond; "Avangard Sanatın Politikası", Adam Sanat, sayı 38, s.32 "Yeni" sanat, burjuva toplumsal yaşamına bir başkaldırıydı ama, yeni bir toplum istemedi. Bu nedenle, yeni bir toplum düzeni içinde yerini bulması söz konusu değil... Fakat kültürel değişime uğramış eski bir düzende, belki de kendi istemlerinin ötesinde varolabilirdi: Tekelci aşamanın içi boşaltılmış kültürel yaşamında gayri meşru bir yer edinerek... Bu durum, bir bakıma modern sanatın trajedisidir. Geçmişle bağlarını koparmaya çalıştığı oranda modern burjuva...